Głos góry. Yasunari Kawabata – recenzja

Yasunari Kawabata to japoński pisarz, przyjaciel Yukio Mishimy, noblista z 1968 roku za „mistrzostwo pisarskie, które oddaje istotę japońskiej świadomości”. Urodził się w 1899 roku w dużym przemysłowym mieście Osaka, gdzie jego ojciec piastował zaszczytną funkcję lekarza. Nie medycyna była jednak jego największym hobby, a literatura. Kawabata w młodym wieku został pozbawiony tego sprzyjającego środowiska dorastania, tuż po nagłej śmierci swoich rodziców. Jako jedynak został wysłany do swojego niewidomego i chorego dziadka. Te tragiczne straty, podwójnie znaczące w świetle intensywności uczuć Japończyków, niewątpliwie wpłynęły na cały światopogląd Kawabaty. Były też jedną z przyczyn jego późniejszych nauk filozofii buddyjskiej.

Jako student cesarskiego uniwersytetu w Tokio Kawabata wcześnie zdecydował się na karierę pisarską. W jego młodzieńczym opowiadaniu, które po raz pierwszy zwróciło uwagę na niebywały talent autora, japoński pisarz kreśli relację dwudziestoletniego ucznia elitarnej szkoły średniej i czternastoletniej dziewczyny. W całej historii wszystko, co widzimy i co zostaje nam powiedziane o młodej dziewczynie, jest filtrowane przez punkt widzenia męskiego bohatera. Nigdy nie patrzymy na młodą postać z jej własnej perspektywy. Nie słyszymy też jej historii wypowiadanych własnymi słowami. Powstający między młodą parą związek, jest tyleż piękny, co smutny. Właśnie te dwa słowa najlepiej podsumowują twórczość japońskiego pisarza. Jedno z najbardziej znanych dzieł Kawabaty, opowiadające o historii pisarza i dwóch kobiet, nosi właśnie tytuł. „Piękno i smutek”. Wspomniane motywy powracają w całej twórczości autora niczym refren pieśni ludowej. Są też często trudne do rozróżnienia: piękno staje się smutkiem, a smutek pięknem.

Literacki Nobel za „mistrzostwo pisarskie, które oddaje istotę japońskiej świadomości”

Główną reprezentacją piękna w twórczości Kawabaty są kobiety. W wielu przypadkach przedstawicielki płci pięknej są nadal dziewczynami lub dorosłymi kobietami, które zachowują w sercu nutę dziecinności. Zazwyczaj bywają podglądane i opisywane z perspektywy męskiego bohatera. W tym sensie kobiety Kawabaty są istotami biernymi. Świetnie ukazuje to także inna słynna praca autora – Kraina śniegu. Tu, podobnie jak w „Tancerce z Izu” losy dwóch kobiet: Komako i Yōko, są w całości przedstawione z perspektywy Shimamury, męskiego bohatera. Poznaje je w położonym między górami ośrodku z gorącymi źródłami. Chociaż między aktorami tego społecznego obrazu dochodzi do rozmów, ogólny klimat samej narracji przypomina bardziej monolog.

Sprawy przedstawione w opowieściach Kawabaty różnią się nieco od wyobrażeń o współczesnej miłości. Kobiety są praktycznie zawsze podległe spojrzeniu mężczyzny. Ich emocje, myśli i życiorysy są prezentowane wyłącznie z perspektywy męskiego oka. Miłość jest tu czymś, czego mężczyźni doświadczają samotnie. I właśnie z tego faktu rodzi się charakterystyczne piękno fikcji Kawabaty. W Głosie góry autor opowiada historię Kikuko. To młoda żona mieszkająca z mężem i jego rodzicami w domu jej teściowej. Jak to zazwyczaj bywa u pisarza, kobieta jest postrzegana w całości z punktu widzenia Shingo, czyli teścia, z którym łączą ją bliskie stosunki. Kikuko od czasu do czasu potrafi wyrazić swoje uczucia, na przykład gdy mówi Shingo „Myślę, że chciałbym tu zostać z tobą i dawać lekcje”. Zasadniczo jednak wiemy o niej tylko tyle, ile chce nam wyjawić ojciec.

Niezwykle ważna dla całej powieści jest jedna ze scen. Shingo każe w niej założyć Kikuko maskę Jidō przedstawiającą chłopca. „On jest duszkiem. Symbolem wiecznej młodości” – mówi jej. W pewnym sensie dla Shingo (i dla samego Kawabaty), kobiety są bardziej zbliżone do lalek niż w pełni niezależnej istoty ludzkie. Płeć piękna jest tu ozdobą, która istnieje tylko po to, by ją obejrzeć. Szczytem tego przedmiotowego podejścia do kobiet jest opowiadanie o tytule „One Arm”. Napisane w 1963 roku rozpoczyna się w momencie, gdy młoda dziewczyna mówi pierwszoosobowemu narratorowi: „Mogę pozwolić ci wziąć jedno z moich ramion na noc”. Odłącza prawą rękę, jakby to była proteza, i podaje ją mężczyźnie. Ten ostrożnie nosi ramię po domu i rozmawia z nim.

Można by w tym miejscu zapytać, co chce osiągnąć Kawabata takim, a nie innym traktowaniem damskiego bohatera? To uprzedmiotowienie sprawia, że kobiety nabierają pewnego rodzaju przezroczystego piękna, które odróżnia je od niewiast jakie znamy. Są ulepione z gładkiej gliny, uświęcone w sposób, który nigdy nie byłby możliwy w prawdziwym życiu. Piękno, które jest tematem Kawabaty, jest całkiem oderwane od piękna istniejącego w codzienności. Być może ta preferencja dla „lalek” nad prawdziwymi kobietami wynikała z przekonania pisarza, że komunikacja między ludźmi – a zwłaszcza między mężczyznami i kobietami – była ostatecznie niemożliwa.

Kawabata urodził się w rodzinie lekarza o ugruntowanej pozycji, ale stracił ojca, gdy miał zaledwie trzy lata. Po roku zmarła także jego matka. Babcia zmarła mu, gdy miał osiem lat, a siostra, gdy kończył lat jedenaście. Dziadek, czyli ostatni jego krewny, odszedł gdy Kawabata miał szesnaście lat. Samotność bohaterów pisarza, zdaje się odzwierciedlać te wczesne spotkania ze śmiercią. Członkowie całej rodziny umierają w różnych okolicznościach, a małe, całkowicie niewinne dziecko zostaje samo na świecie. Jest wielce prawdopodobne, że smutek, który był integralną częścią życia i pracy Kawabaty, wynikał właśnie z tych doświadczeń.

Głos góry – to cicha, introspektywna powieść o człowieku, który godzi się z własną śmiertelnością

Poczucie rezygnacji, które rodzi się z opisanego smutku, prowadzi wielu bohaterów Kawabaty do wycofania się w fantastyczny świat. To w nim mogą patrzeć na kobiety podobne do lalek, zamiast prowadzić nostalgiczne życie pośród rzeczywistości. Taki jest właśnie Głos góry – to cicha, introspektywna powieść o człowieku, który godzi się z własną śmiertelnością. Powieść jest medytacją o przemijaniu i starzeniu się. Stawia pytanie, czy rodzice są odpowiedzialni za grzechy swoich dzieci. Podobnie jak i inne książki Kawabaty, Głos góry reprezentuje prozę bardzo japońską, słodko-gorzką niczym filmy Ozu lub Naruse (to nazwisko nie jest przypadkowe – Naruse nakręcił fantastyczną ekranizację tej książki w 1954 roku). To czołowe osiągnięcie pisarza, które okaże się prawdziwą ucztą dla smakoszy dań azjatyckich, ale też, co bardzo prawdopodobne, niestrawne dla tych czytelników, którzy kultury japońskiej nigdy nie potrafili zrozumieć.

Głos góry
Autor: Yasunari Kawabata
Gatunek: literatura piękna
Wydawnictwo: PIW
Data wydania: 31 marca 2021