J.R.R. Tolkien. Pisarz stulecia – omówienie

Co łączy Hobbitów z królikami? Czy pisząc Władcę Pierścieni Tolkien wiedział w ogóle, dokąd zmierza fabuła? Gdzie naprawdę leży Shire? Na te i dziesiątki innych fascynujących pytań związanych z twórczością J.R.R. Tolkiena odpowiada w książce Pisarz Stulecia T.A. Shippey. Jego próba pochylenia się nad spuścizną twórcy Hobbita to niezwykle bogate i szalenie interesujące kompendium wiedzy na temat Śródziemia i osoby jego stworzyciela.

Proza J.R.R. Tolkiena to niewątpliwie literatura tak fascynująca i bogata, że nie tylko zdobyła gigantyczną wręcz popularność na całym świecie i bawi kolejne pokolenia czytelników, ale budzi też nieustanne zainteresowanie badaczy. Można bowiem prozę twórcy Władcy Pierścieni analizować na wielu, wielu płaszczyznach: od językowej po teologiczną. Ma ona zresztą licznych interpretatorów, choć jak przekonuje Shippey – równie wielu krytyków. O ile bowiem w licznych plebiscytach, w którym decydujący głos mieli zwykli czytelnicy, Władca Pierścieni nie miał sobie równych, o tyle często pośród akademików proza Tolkiena budziła niechęć ze względu na jej gatunkową przynależność. A po dziś dzień przecież fantastyka nie cieszy się wciąż szczególnym uznaniem.

 

Właśnie od tej próby gatunkowej klasyfikacji i umieszczenia Tolkiena w gronie innych, najwybitniejszych przedstawicieli światowej literatury, rozpoczyna swoją książkę Shippey. Kolejne rozdziały poświęca już bezpośrednio głównym utworom Tolkiena, to jest Hobbitowi, Władcy Pierścieni, Silmarillionu oraz krótkich form takich jak Kowal z Podlesia Większego. Do pozostałych dzieł związanych ze Śródziemiem Shippey jedynie się odnosi, ale nie pochyla się nad nimi, jako że zostały one wydane już po śmierci Tolkiena za sprawą jego syna, który dokonał w nich także należytej redakcji.

Niemal każdy główny wątek z prozy twórcy Władcy Pierścieni, od legendarnego pierścienia, przez sylwetki postaci, po kluczowe wydarzenia – znajduje tu swoją próbę analizy. I jest to w pierwszej kolejności analiza filologiczna – autor odbywa podróż w przeszłość śladami słów i ich znaczeń, odkrywając je w języku staroangielskim i innych. Stąd chociażby wspomniane w pierwszym akapicie porównanie hobbita do królika („rabbit”). Ale to nie wszystko. Shippey próbuje omawiać te wątki w kontekście kulturowym, społecznym, historycznym i wielu innych. Poszukuje podobieństw w literaturze innych rejonów Europy, odnosi się do mitów i folkloru, a także do życia samego autora. Shippey udowadnia również, że wielu ze współczesnych autorów fantasy pozostaje pod olbrzymim wpływem Tolkiena, nawet jeśli nie zdają sobie z tego sprawy.

W Pisarzu Stulecia T.A. Shippeya znajduję to, czego nie znalazłem choćby w wydawanych wcześniej przez Zysk kompendiach Davida Daya (m.in. Atlas Tolkienowski). Choć nie chciałbym porównywać, bo tamte pozycje miały przede wszystkich zupełnie inną rolę, pozostawał mi po nich jedynie niedosyt. Zupełnie inaczej jest w tym przypadku – jako entuzjasta Tolkiena czuję się więcej niż usatysfakcjonowany bogactwem tej pozycji i ilością poruszonych w niej zagadnień. Wszystkie rozważania poparte są również ważnymi źródłami, od tych najbliższych, bo wychodzących od samego Tolkiena (m.in. jego korespondencja z krytykami, wydawcami i innymi pisarzami oraz utwory badawcze), po opracowania najważniejszych znawców literatury Tolkiena.

Tolkien. Pisarz Stulecia to książka dla wszystkich miłośników Władcy Pierścieni. Ta fascynująca lektura pozwala dosłownie wniknąć wgłąb Śródziemia, na nowo odkrywać jego bogactwo i doceniać poszczególne wątki, tak drobiazgowo potraktowane przez autora tej analizy. To książka na długie godziny, napisana z naukowym zacięciem, choć przystępnym językiem, oferuje olbrzymi kontekst dla prozy Tolkiena. Jednocześnie pozycja sama zachwyca ilością pracy włożoną w jej powstanie. To książka napisana przez wielbiciela Tolkiena dla jego miłośników.

J.R.R. Tolkien. Pisarz stulecia
Autor: T.A. Shippey
Gatunek: literatura popularnonaukowa
Wydawnictwo: Zysk i S-ka
Data premiery: 2 lipca 2019