Czyhający w Progu. H.P. Lovecraft – recenzja

Czyhający w progu, dzieło przypisywane H.P. Lovecraftowi i Augustowi Derlethowi, stanowi fascynujący, choć kontrowersyjny rozdział w historii literatury grozy. Wydana w 1945 roku, już po śmierci Lovecrafta, powieść ta jest w rzeczywistości efektem pracy Derletha. Opierając się na fragmentarycznych zapiskach i notatkach podjął się on próby stworzenia spójnej narracji osadzonej w uniwersum Mitologii Cthulhu. Mimo iż nazwisko Lovecrafta widnieje na okładce, jego bezpośredni wkład w ostateczny kształt tekstu jest szacowany na ułamek całości. Czyni to tę książkę przede wszystkim świadectwem starań Derletha o zachowanie i popularyzację dziedzictwa swojego mentora.

Fabuła powieści koncentruje się wokół postaci Ambrose’a Dewarta, który powraca do rodowej posiadłości Billington’s Wood. Domostwo to, przesiąknięte mroczną historią i niepokojącymi legendami, staje się dla bohatera bramą do przeszłości jego przodków. Dewart odkrywa starożytne zapiski, dziwaczną, kamienną wieżę w pobliskim lesie oraz witrażowe okno. Zdaje się ono ukazywać skrawki obcych, przerażających rozmiarów. Te elementy, typowe dla lovecraftowskiej grozy, budują atmosferę narastającego niepokoju i nieuchronnego zetknięcia z kosmiczną potęgą.

W miarę jak Ambrose zagłębia się w rodzinną historię, poznaje opowieści o tajemniczych rytuałach, zakazanej wiedzy i istotach czyhających na granicy światów. Są oni gotowi wedrzeć się do naszej rzeczywistości. Centralnym motywem staje się tytułowy „Czyhający u progu” – potężna, złowroga istota, której przybycie zwiastowałoby katastrofę dla ludzkości. Powieść odsłania przed czytelnikiem kolejne warstwy mrocznego dziedzictwa rodu Dewartów. Splata lokalne legendy z kosmicznym wymiarem Mitologii Cthulhu, w której Wielcy Przedwieczni czekają na sposobność, by odzyskać panowanie nad Ziemią.

Kontekst powstania Czyhającego u progu jest niezwykle istotny dla jego oceny.

August Derleth, jako przyjaciel Lovecrafta, a także założyciel wydawnictwa Arkham House, odegrał kluczową rolę w ocaleniu jego twórczości. Po śmierci Lovecrafta w 1937 roku, Derleth podjął się zadania redagowania, kończenia i wydawania jego prac. W tym także tworzenia nowych dzieł na bazie pozostawionych przez niego szkiców. Czyhający w progu jest jednym z najbardziej znanych przykładów tych „pośmiertnych kolaboracji”. Derleth wykorzystał tu fragmenty Lovecrafta takie jak „Of Evill Sorceries Done in New-England of Daemons in no Humane Shape” czy notatki znane jako „The Round Tower” i „The Rose Window”, rozbudowując je we własnym stylu.

Styl Derletha, choć stara się naśladować lovecraftowską manierę, wprowadza jednak pewne zmiany w tonacji i filozofii Mitologii. Podczas gdy Lovecraft podkreślał wszechogarniającą, obojętną grozę kosmosu i niemożność ludzkiego pojmowania, Derleth często przedstawiał konflikt między siłami dobra i zła, personifikowanymi przez Starszych Bogów i Wielkich Przedwiecznych. Ta dualistyczna wizja, choć czyniła opowieści bardziej przystępnymi, dla niektórych purystów stanowiła odejście od istoty lovecraftowskiego horroru. Mimo to, Czyhający w progu jest ceniony za próbę rozszerzenia uniwersum i za umiejętne wplecenie znanych motywów w nową historię.

Granice świata to tylko iluzja, tuż za progiem czai się niewyobrażalna groza…

Powieść, napisana i wydana w latach 40. XX wieku, wpisuje się w okres, gdy twórczość Lovecrafta dopiero zaczynała zdobywać szersze uznanie. Czasy te, naznaczone niedawnymi okropnościami II wojny światowej, mogły stanowić podatny grunt dla opowieści o pradawnych, potężnych siłach zagrażających ludzkości i o kruchości ludzkiej egzystencji w obliczu niepojętego. Narracja o powrocie do nawiedzonego dziedzictwa i odkrywaniu zakazanej wiedzy rezonowała z atmosferą niepewności. Poszukiwała odpowiedzi w świecie pełnym niewyjaśnionych tajemnic.

Czyhający w Progu to dzieło o dwojakiej naturze. Z jednej strony jest to hołd dla wizjonerskiej twórczości H.P. Lovecrafta i próba kontynuacji jego dzieła, z drugiej zaś – samodzielna interpretacja Mitologii Cthulhu przez Augusta Derletha. Mimo iż różni się od prac Lovecrafta pod względem stylu i pewnych koncepcji, powieść ta wciąż potrafi wciągnąć czytelnika w mroczny świat. Oferując przy tym intrygującą fabułę i atmosferę tajemnicy. Dla miłośników Mitologii stanowi ważny, choć dyskusyjny, element kanonu. Dla badaczy literatury – ciekawy przykład pośmiertnej współpracy i ewolucji literackiego uniwersum.

Czyhający w Progu
Autorzy: H.P. Lovecraft, August Derleth
Wydawnictwo: Zysk i S-ka
Gatunek: horror
Data wydania: 06 maja 2025