Miasto uśpionych kobiet. Gyula Krúdy – recenzja

Gyula Krúdy zaczął pisać już jako nastolatek. Swoją literacką karierę zainicjował serią artykułów w czasopismach oraz krótkimi opowiadaniami, a rozgłos przyniosła mu w 1911 roku Młodość Sindbada. O tym, jak pracowitym artystą był Węgier niech świadczy fakt, że do końca swojego pięćdziesięciopięcioletniego życia wydał blisko siedemdziesiąt powieści i liczone w tysiącach nowele, felietony, artykuły, opowiadania, reportaże, dramaty i recenzje. Według potwierdzonych danych, jego dzienne pensum wynosiło szesnaście stron, o sześć więcej niż Remigiusza Mroza. Narzuca się pytanie, czy w takim tempie istnieje możliwość tworzenia sztuki?

Na to pytanie Krúdy daje odpowiedź już w pierwszym tekście zbioru – Towarzyszu podróży. Ten około siedemdziesięciostronicowy tekst przedstawia nam urywek z życia czterdziestoletniego mężczyzny, dręczonego poczuciem bezsensu życia i świadomością nieuchronnej śmierci. Widzimy go w pociągu podążającym do niewielkiego miasteczka X gdzieś na Górnych Węgrzech. Nowe miejsce i narastająca w bohaterze nostalgia, prowadzi go nieubłaganie w objęcia młodej Eszteny. Ich relacja będzie nie tyle płomienna, co jednostronnie wyrachowana, jak związek Ricka Blaine’a i Ilsy Lund w Casablance. Nawet zakończenie zadziwiająco przypominać będzie odlatujący samolot z finału filmu Curtiza. Już w tym tekście, a może właśnie przede wszystkim w nim, ujawniają się tak charakterystyczne dla Krúdy’ego cechy jego pisarstwa: poetyka snu, przemijalność, cykliczność, wątki erotyczne, melancholijność, ale przede wszystkim topos prowincji (nawet jeśli akcja dzieje się w Budapeszcie i tak pachnie prowincją) z jej codzienną nudą i charakterystycznymi postaciami osadzonymi w zmitologizowanej przestrzeni gospody i rynku.

U Krúdy’ego czas płynie bardzo wolno i nieliniowo. Raz nieco przyspiesza, by potem zagubić się gdzieś w dygresjach i kolażach otoczenia. Amorficzny wymiar ładu kompozycyjnego przypomina mi nieco metodę Prousta, choć trzeba przyznać, że i Francuz i Węgier operowali nieco innymi formami. Tę właściwą dla autora „Lauru dla Natalii” zabawę czasem doskonale oddaje seria opowieści o Sindbadzie („Młode lata”, „O Sindbadzie żeglarzu”, „Jesienna podróż Sindbada”, „Tajemnica Sindbada”, „Zielona woalka”). Autor analizuje w nim różne etapy życia swojego ulubionego bohatera, a zarazem własnego alter ego. Przygląda się jego oddaniu w czynieniu posługi ministranta, rozmowie z oberżystą na temat hrabiego Lubomirskiego, odwiedzinom w ‘domu panienek’, rozmyślaniu wraz z ojcem Ferencem na temat pewnej karczmarki czy wreszcie wypowiedzeniu wielkiego zdania „Wierzę wyłącznie w miłość”, skierowanego do pewnej damy wyprowadzonej z kościoła. Choć zamieszczone w książce teksty o Sindbadzie stanowią jedynie wycinek całego zbioru nowel poświęconych tej postaci, pozwalają one zainteresować się bohaterem, spojrzeć na niego z empatią i głęboką refleksją na temat własnego bycia na świecie. Przede wszystkim uświadamiają jednak, jak szybko odchodzi to co obecne i jak trudno uporządkować w głowie sobie własne doświadczenia.

Krúdy to jednak nie tylko sentyment, nostalgia, lęk, poczucie wypalenia i piękno opisów. Jak sam pyta głosem swojej postaci „Kupić kapustę czy melancholię?”. Miasto uśpionych kobiet to zbiór różnorodny, ukazujący nam kunszt pisarza w pełnej jego krasie. Obok klasycznych opowieści z karczmy, autor proponuje swojemu czytelnikowi teksty pełne zabawy, mieszania konwencji i afirmujące życie.  W „Do góry nogami” ocieramy się o parodię zachwytów nad kobiecymi nogami, w „Prologu do porcyjki gulaszu” doświadczymy nieco kulinarnych wzniesień i zdziwień, we „Wspomnieniu z Miasta Józefa” posmakujemy perwersji, zaś w „Człowieku, który był ziarnkiem gorczycy” spróbujemy przedrzeć się przez krudy’owskie przekształcenia surrealistyczne. A to opowiadanie, gdzie Titusz Szeplaki przygotowując się na wyrok wydany przez radę kasyna, szuka odpowiedniego kapelusza i godnego zachowania na pożegnanie się z tym światem? Coś pięknego. Pytanie o to, który Krúdy jest najlepszy właściwie nie ma sensu, bo zdolność obserwacji i interpretacji zachowań ludzkich, połączona z przenikliwością i poczuciem humoru, sprawiają, że o tym autorze mimo upływających lat nadal jest głośno.

Świat Krúdy’ego jest bardzo specyficzny. Autor ma naturalny dar układania pięknych fraz, którym daleko do sentencyjnego tonu. One cieszą nas samą swoją plastycznością. Także postaci, bardzo różnorodne, przenikają wiele tekstów. Raz przybierają maskę odwagi, by po chwili, już w innej scenerii, zamienić się na rolę pijaka. Takie jest właśnie uniwersum węgierskiego artysty – kapryśne, ale jednocześnie uporządkowane, nowocześnie nadrealne, ale także tradycyjnie kokieteryjne. Okazuje się więc, że można taśmowo produkować literaturę wysokiej próby (jeśli oczywiście można wysnuć taki wniosek mając do dyspozycji tak nikły wycinek twórczości) i co więcej, literaturę przemyślaną i różnorodną. Z niecierpliwością czekam na kolejne tłumaczenia!

Miasto uśpionych kobiet
Autor: Gyula Krúdy
Wydawnictwo: PIW
Gatunek: literatura piękna, opowiadania
Data wydania: 15 kwietnia 2019