Życie i twórczość Dennisa Lehane

Dennis Lehane to bez wątpienia jeden z najlepszych współczesnych amerykańskich pisarzy. Jego twórczość opiera się nie tylko na popularnych obecnie gatunkach, jak kryminały i thrillery, choć zauważyć można, że w takich klimatach czuje się jak przysłowiowa ryba w wodzie. Ostatnią trylogią o rodzinie Coughlinów udowodnił jednak, że powieść obyczajowa, historyczna i gangsterska również nie są mu obce. Jego historie są niejednoznaczne, często enigmatyczne, a co najważniejsze – nieprzewidywalne. Na jego kolejną książkę czeka się bardzo długo, ale gdy już nadchodzi ten czas, euforia i ciekawość rosną do granic możliwości. Po przeszło dwóch latach od wydania jego poprzedniej pozycji, dostajemy wreszcie polską premierę jego najnowszej powieści, zatytułowanej Pokochać Noc (6 lutego 2018, Prószyński i S-ka). Z tej okazji warto przybliżyć sylwetkę autora i poznać brutalny świat, który kreuje na kartach swoich książek.

Lehane urodził się 4 sierpnia 1965 roku w Bostonie. Autor posiada do tego miasta ogromny sentyment. Na jego ulicach kreowana jest akcja prawie wszystkich jego historii. Dzieciństwo spędził w dzielnicy Dorchester, w tej samej, w której wychowali się i pracowali Patrick Kenzie oraz Angela Gennaro – detektywi i bohaterowie najbardziej rozpoznawalnego cyklu jego autorstwa. Z pochodzenia Lehane jest Irlandczykiem, co również ma przełożenie na jego twórczość. Bohaterowie jego historii najczęściej pochodzą z Zielonej Wyspy, abo mają irlandzkie korzenie, jak choćby sam Patrick Kenzie.

Autor zadebiutował w 1994 roku powieścią Wypijmy, nim zacznie się wojna, otwierająca zarazem wyśmienity cykl o przygodach Kenzie i Gennaro. Na kartach powieści poznaliśmy pracę dwójki detektywów. Lehane zaoferował czytelnikom znakomitą intrygę, pełną politycznego zakłamania, hipokryzji oraz wojen gangów. Sukces powieści przełożył się na dalszą pracę i wydawanie kolejnych części. Już w dwa lata później autor zaprezentował Ciemności, weź mnie za rękę (1996), gdzie w – wydawałoby się powoli ustabilizowane – życie Patricka, wprowadził kolejne zamieszanie. Być może w dręczących bohaterów duchach przeszłości, odpowiednio podkoloryzowanych literacko, przejawiały się wydarzenia, które pisarz znał z własnego dzieciństwa? Nieco słabiej na tle pierwszych dwóch powieści prezentuje się Pułapka zza grobu (1997), w której realizm został wyparty przez dynamiczną i pełną nieoczekiwanych zwrotów akcję. Ale tym samym Lehane udowodnił, że świetnie czuje się także w klimatach typowo sensacyjnych. W 1998 roku autor napisał bodaj najlepszą powieść z całego cyklu – Gdzie jesteś, Amando?, która doczekała się genialnej ekranizacji w reżyserii Bena Afflecka z rewelacyjną kreacją jego młodszego barat Caseya w roli Patricka. Największa zaleta tej mistrzowsko opowiedzianej historii kryje się w fenomenalnym i wyjątkowo niejednoznacznym zakończeniu, które zmusza czytelnika do podjęcia wyboru między emocjami, prawem, dobrem, prawdą, a może nawet czymś więcej – prawdziwą miłością do dziecka. Niestety finałowe wybory sprawiają, że nierozłączni dotąd detektywi podążają osobnymi ścieżkami.

Nieporozumienia między Patrickiem a Angelą, które powstały w wyniku rozwikłania poprzedniej sprawy, autor powoli rozwiązuje w kolejnej już, piątej części, wydanej w 1999 roku pod tytułem Modlitwy o deszcz. To tutaj para detektywów wpada w największe kłopoty, a żeby rozplątać sprawę, muszą oni zaryzykować wszystko, nawet własne życie. Wydawało się, że tą historią Lehane zakończył przygody Patricka i Angie. Odpoczywając od tego cyklu, zajął się tworzeniem zupełnie nowych bohaterów oraz historii, jednak widocznie detektywi ciągle dopominali się w jego głowie godnego zakończenia. Po 11 latach autor powrócił z powieścią Mila Księżycowego Światła (2010). Patrick zdecydowanie się postarzał, zupełnie zatracił swój wigor. Jednak ożenił się z Angelą, z którą ma upragnioną córeczkę. Nie dane im jednak starzeć się w spokoju i stabilizacji. Z przeszłości powraca bowiem sprawa zaginionej Amandy, w którą miesza się rosyjska mafia. Czy i tym razem bohaterowie wyjdą z tego cało?

W czasie jedenastoletniej przerwy w przygodach Patricka i Angie, Lehane napisał trzy inne genialne powieści, które jeszcze mocniej potrafiły zaangażować czytelnika. W 2001 roku wydana została Rzeka tajemnic. Historia trzech przyjaciół z dzieciństwa, których losy ponownie splatają się w dorosłym życiu w bardzo nieprzyjemnych okolicznościach. Ten wielowątkowy dramat psychologiczny tylko potwierdził, że autor nie jest jedynie więźniem swojej jednej historii, ale i udowodnił wspaniały kunszt literacki. Rzekę tajemnic śmiało gotów jestem nazwać najlepszą powieścią kryminalną wszech czasów. Z kolei dwa lata później ukazała się Wyspa skazańców. Akcja nie dzieje się w samym Bostonie, ale na małej wysepce w Zatoce Bostońskiej. Tłem historii tym razem okazał się szpital dla obłąkanych przestępców, a bohaterem jest agent federalny, z tajemniczą przeszłością, który musi rozwikłać zagadkę zniknięcia jednej z pacjentek. Mroczny klimat, duszna i klaustrofobiczna atmosfera murów szpitala, towarzystwo szaleńców i psychopatów, a do tego wszystkiego szalejący dokoła wyspy cyklon. Przepis na mega thriller gwarantowany.

Tymczasem w kolejnej powieści Miasto Niepokoju (2008), otwierającej cykl o Joem Coughlinie, Lehane całkowicie zmienia styl. Cofamy się do początku XX wieku. Okres tuż po I wojnie światowej, czas narastających niepokojów społecznych, strajków robotniczych, działalności ruchów socjalistycznych i anarchistycznych oraz epidemia grypy hiszpanki. W środku całego tego zamieszania znajdują się dwie rodziny – biała i czarna. Lehane po wielu perypetiach splata ze sobą ich losy, prowadząc do zaskakującego zakończenia. Zapowiadało się, że historia ta będzie jednorazową formą odskoczni. Autor powrócił jednak do przygód rodziny Coughlinów w 2012 roku za sprawą powieści Nocne Życie. Powieść obyczajowa z pierwszego tomu, przeobraziła się jednak w historię gangsterską z handlem alkoholem w tle, a głównym bohaterem uczynił najmłodszego przedstawiciela rodu Coughlinów, Joego. Dwa lata późnej światło dzienne ujrzała trzecia część cyklu, Miniony Świat, która miała zakończyć historię Joego i jego rodziny. Z żalem jednak trzeba przyznać, że mimo zaskakującego finału, ostatnia część na tle swoich poprzedniczek wypadła raczej słabo, choć cykl jako cały broni się rewelacyjną historią, historycznymi bohaterami i wydarzeniami, ale i świetnie wykreowanymi, pełnymi życia bohaterami.

W 2014 roku w przerwie w pracy nad trzecim tomem cyklu o Coughlinie, Lehane wydał także mini powieść Brudny Szmal o perypetiach pewnego barmana z tajemniczą przeszłością, którego życie zmienia się za sprawą przypadku. Z tą powieścią wiąże się ciekawa historia, ponieważ w pierwszej wersji powstał scenariusz do filmu, którego również autorem był Lehane. Dopiero na jego podstawie autor stworzył krótką, ale mroczną, brutalną i enigmatyczną historię o ludziach przytłoczonych życiem i bagażem tajemnic z przeszłości.

Jak wspomniałem, miejscem akcji większości powieści Lehane jest miasto rodzinne autora lub jego okolice. Boston jawi się w tych tekstach jako miasto niebezpieczne, pełne plugastwa, szumowin oraz wszelkiej maści niebezpiecznych bandytów i morderców. Lehane stawia w swoich powieściach na realizm, przez co losy bohaterów bardzo mocno przemawiają do czytelników. Zdarza mu się jednak czasem przeszarżować, korzystać z elementów tak nieprawdopodobnych, że aż wywołujących uśmiech na twarzy. W większości przypadków są to jednak historie zwykłych ludzi, takich, których moglibyśmy spotkać na ulicy, którzy mogliby być naszymi sąsiadami. Postaci bardzo często posiadają bardzo dobrze rozbudowane charaktery, a pisarz skupia się na kwestiach ich psychologii. Bohaterowie nierzadko są doświadczani przez los. Szczególnie w epickim dziele, jakim jest Miasto Niepokoju, bieda oraz ubóstwo wyjątkowo rzucają się oczy. Wyzysk robotników – ich choroby a nawet śmierć nie mają dla nikogo znaczenia. Świat wykreowan wy tej powieści dzieli się na biednych i bogatych, oraz prawdziwych Amerykanów i cała resztę, do której należeli socjaliści, anarchiści, czarni i wszelkiej maści wywrotowcy oraz ich poplecznicy. Liczą się tylko bogaci Amerykanie – to oni są u władzy. Motyw ten w pewnym stopniu przewija się przez całą twórczość Lehane, a mocno zarysowany jest również w Wypijmy, nim zacznie się wojna. Zmieniają się tylko ludzie sprawujący władzę. Intrygi, nadużycia, łapówki, kłamstwa, morderstwa – to chleb powszedni na kartach jego dzieł.

Autor daje nam do zrozumienia, że albo nauczymy się z tym żyć lub – co ważniejsze – walczyć, albo nas to całkowicie pochłonie. W dzisiejszych czasach trzeba być twardym. Nie można iść na kompromis, który odbiera nam honor i prowadzi do odczłowieczenia. Tylko podążanie drogą swoich zasad, gdzie nie ma miejsca na fałsz oraz zakłamanie, pozwoli nam się kiedyś poczuć w pełni spełnionym. Przykładem takiego bohatera jest Patrick Kenzie. W każdej powieści podejmował decyzje, które miały ogromny wpływ na niego i jego bliskich. Nigdy nie postępował zgodnie z polityczną poprawnością, lecz kierował się własnym sumieniem. Wiele przez to stracił, jednak w ostatecznym rozrachunku wyszedł na swoje. Osiągnął to, co najważniejsze. Szczęście, żonę i ukochaną córeczkę. Kolejnym przykładem jest Danny Coughlin, który w okresie nienawiści rasowej potrafi zaprzyjaźnić się z czarnym chłopakiem i publicznie okazywać swą przyjaźń, bez względu na konsekwencje, a później jego brat, który mimo przestępczej działalności i niewahaniu przy pociąganiu za spust, potrafił szanować swoją żonę i przyjaciół. Podobna sprawa jest również z Bobbem Saginowskim z Brudnego Szmalu, który mimo przeciwności losu wierny zostaje swoim ideałom, choć pokazuje że mroczną stronę duszy może mieć każdy.

Świat wykreowany przez Dennisa Lehane nie należy do najprzyjemniejszych. Nie ma tu bohaterów jednoznacznie białych lub czarnych. Niekiedy przestępca potrafi poświęcić dla przyjaciół wszystko, łącznie ze zdrowiem lub życiem. Ciekawym przykładem w tym miejscu może być Bubba Rogowsky. Emigrant z Polski i handlarz bronią. Z Patrickiem oraz Angie przyjaźni się od dziecka. Wiele razy ratował ich z opresji. Ma do nich słabość, do tego stopnia, że nie zawahałby się oddać za nich życie. A wszystko to za okazanie szacunku w dzieciństwie, gdzie mały Bubba był wielokrotnie wyśmiewany przez rówieśników. Lehane daje nam także do zrozumienia, że to właśnie w okresie dzieciństwa, kształtują się w nas cechy, które w dorosłym życiu będą decydowały o naszym postępowaniu. Czasem nawet na pozór mało ważne wydarzenia, mogą mieć na nas ogromny wpływ i zupełnie zmienić naszą osobowość. Zarysowane to zostało właśnie w cyklu Kenzie i Genaro, ale stało się podstawą historii ukazanej w Rzece Tajemnic, gdzie wydarzenie z dzieciństwa całkowicie zmieniło życie trzech przyjaciół, a zarazem stało się przyczyną tragedii w ich dorosłym życiu. Dzieciństwo miało także ogromny wpływ na postrzeganie świata przez Joego Couglina, który w jako dziecko wychowywany był przez ojca – kapitana policji. To właśnie niejako przez niego Joe wkroczył na ścieżkę przestępstwa.

Powieści Lehane doczekały się także wybitnych kinowych ekranizacji. Serię rozpoczął genialny Clint Eastwood, który wziął na warsztat Rzekę Tajemnic. W rolach głównych wystąpili Kevin Bacon, Tim Robbins i Sean Penn, a w końcowej scenie parady możemy zobaczyć samego autora, który jadąc samochodem macha do widzów. Eastwood zgarnął Cezara za najlepszy film zagraniczny, a Penn i Robins Oscary za najlepsze role.

W 2007 roku Ben Affleck zaliczył reżyserki debiut, przenosząc na ekran czwartą powieść o przygodach Patricka Kenzie i Angeli Gennaro – Gdzie jesteś, Amando? W role detektywów wcielili się Casey Affleck i Michelle Monaghan. Swoją obecnością plan zaszczycili także Ed Harris oraz Morgan Freeman. Reżyserskie umiejętności Bena Afflecka okazały się być znacznie wyższe od aktorskich. Został on uhonorowany przez Bostońskie Stowarzyszenie Krytyków Filmowych jako najlepszy nowy twórca filmowy. Potem jego kariera zdecydowanie nabrała rozpędu.

W 2010 roku Wyspę tajemnic na podstawie Wyspy skazańców nakręcił sam Martin Scorsese. Dzieło okazało się jednym z jego najlepszych filmów ostatnich lat. Świetnie oddany pochmurny klimat powieści przełożył się na sukces ekranizacji.

W 2014 roku na ekranach kin zagościł także Brudny Szmal z Tomem Hardym w roli głównej i choć nie odniósł kasowego sukcesu, to film z pewnością warty jest uwagi.

W 2016 roku Ben Affleck ponownie zabrał się za twórczość Lehane i postanawił przenieść na ekran Nocne Życie. Któż mógłby sobie poradzić z tą historią jak nie on, szczególnie, że dotąd nie zaliczył reżyserskiej wpadki. Niestety zawsze musi być pierwszy raz. Ekranizacja przygód Joego Coughlina okazała się tak wielkim niewypałem, że w Polsce film nawet nie trafił do kinowej dystrybucji. Szkoda, bo potencjał był ogromny. Sam Lehane często pracuje także w filmowym światku jako scenarzysta. Warto dodać, że współpracował między innymi przy skryptach do poszczególnych odcinków serialu Zakazane Imperium, a w ostatnim czasie pomagał pisać scenariusz do telewizyjnej adaptacji prozy samego Stephena Kinga – Mr. Mercedes. Efekt końcowy był całkiem przyzwoity.

Już 6 lutego swoją polską premierę będzie miała najnowsza książka Dennisa Lehane – Pokochać Noc, opowiadająca historię Rachel Childs, córki byłej pisarki i dziennikarki telewizyjnej. Jest żoną dziedzica wielkiej firmy Briana Delacroixa, prowadzi życie, które może wzbudzać zazdrość. Ale pozory mylą. Mieszka w luksusowym apartamentowcu i boi się z niego wychodzić. Skrywa tajemnicę, a ta doprowadza ją do obłędu. Żyje na co dzień z człowiekiem, który nie jest tym, za kogo się podaje. I gdy pewnego deszczowego dnia Rachel ku własnemu zdziwieniu wychodzi z domu, na ulicy zauważa coś, co przewraca jej świat do góry nogami. I choć bardzo by chciała, nie może dłużej udawać, że wszystko jest w porządku, bo stawką w tej grze jest jej życie. Kobieta, która nie wierzyła w siebie, a bezgranicznie ufała mężowi, w dramatycznych okolicznościach jest zdana na własną inteligencję i odwagę. Kobieta, która uciekała przed mrokiem tego świata, musi w tym mroku żyć – i przeżyć… Zapowiada się rewelacyjnie.